Öğretmen açığı, yüksek kaliteli, kapsayıcı ve yenilikçi eğitim sağlanmasını riske atmaktadır. Kısa süre önce düzenlenen Altıncı Avrupa Eğitim Zirvesi'nde gündeme getirilen çözümler arasında öğretmenlere yönelik mesleki gelişim fırsatları ile esnek kariyer yollarının teşvik edilmesi, mesleği daha cazip hale getirmeye yönelik kampanyalar düzenlenmesi ve daha fazla ödül sağlanması yer aldı.

Education and Training Monitor 2023 başlıklı raporda öğretmenlik mesleğinin çekiciliği motivasyon (örn. ödüllendirme), yetenekler (örn. eğitim) ve fırsatlar (örn. kariyer yolları) olmak üzere üç geniş alanda incelenmektedir. AB ülkeleri, öğretmenlik mesleğinin cazibesini artırmak amacıyla ağır iş yükünü ve uzun çalışma saatlerini azaltmak, hizmet öncesi öğretmen eğitimine daha fazla öğrenci çekmek ve mesleğe alternatif yollar sunmak gibi çeşitli stratejiler uygulamaktadır.
 

Ankette çoğu orta ve ilköğretimde Fransızca, Almanca, Portekizce ve İspanyolca öğretmeni olan platform ziyaretçilerinden 1685 yanıt toplandı.

Aşağıdakilerden hangisi görevinizi en iyi şekilde tanımlar?

1. Öğretmen – erken çocukluk eğitimi ve bakımı
2. Öğretmen – ilköğretim
3. Öğretmen – orta öğretim
4. Öğretmen – mesleki eğitim
5. Okul müdürü
6. Ulusal, bölgesel veya yerel otorite
7. Öğretmen eğitimcisi
8. Eğitsel politika yapıcısı
9. Ebeveyn
10. Okul içi destek personeli (örn. okul kütüphanecisi, kariyer danışmanı)
11. Dış pratisyen (okulları ziyaret eden)
12. Diğer eğitim uzmanı/paydaş

1 - Öğretmenlik mesleğinin genel çekiciliğini nasıl değerlendirirsiniz?

Anket bulguları, katılımcıların %59'unun öğretmenlik mesleğini itici veya son derece itici bulduğunu dörtte birinden azının (%22) ise çekici veya son derece çekici bulduğunu göstermektedir. Yüzde 19’u ise tarafsız olup ne çekici ne de itici bulmaktadır.

1. Son derece çekici
2. Çekici
3. Ne çekici ne de itici
4. İtici
5. Son derece itici

2 - Ülkenizdeki/bölgenizdeki öğretmenlik mesleğiyle ilgili aşağıdaki ifadelere ne ölçüde katılıyorsunuz?

İstatistiksel olarak anlamlı bir çoğunluk (%76), öğretmenliğin kendi bölge veya ülkelerinde saygın ve değerli bir meslek olmadığını düşünmektedir. Daha fazla sayıda katılımcı ise (%82), öğretmenlerin çalışmalarından dolayı yeterince takdir edilmediğini düşünmektedir. Sayıları azınlıkta olan katılımcılar (%23), öğretmenlerin mesleki gelişim ve ilerleme için yeterli fırsatlara sahip olduğunu düşünse de bunların iki katından fazla sayıda katılımcı (%57) buna katılmadığını veya kesinlikle katılmadığını belirtmektedir. Benzer şekilde, okul idarelerinin öğretmenlere sağladığı destek de görüş ayrılığı yaratmaktadır: Katılımcıların yalnızca %20’si desteğin yeterli olduğunu düşünürken %56’sı desteğin yetersiz olduğunu düşünmektedir.

İş-yaşam dengesi ve iş yükü önemli endişelerdir: Ankete katılanların yüzde 68’i öğretmenlerin iş yükünün iş ve özel hayat arasında sağlıklı bir dengeye izin vermediğini düşünmektedir. Ayrıca, çoğunluk (%75) öğretmen maaşlarının yetersiz olduğunu düşünmektedir. Ankete katılanların yalnızca %12’si öğretmenlerin öğretim dışı görevlerden ziyade öğretime odaklanabildiğini düşünmekte bu da öğretmenlerin hatırı sayılır ölçüde idari iş yükü olduğuna işaret etmektedir.

Daha da cesaretlendirici bir şekilde, katılımcıların %57’si öğretmenlerin öğretim yöntem ve araçlarını seçme konusunda bağımsız olduklarına katılmakta/kesinlikle katılmakta, %40’ı ise gerekli öğretim kaynaklarına ve ekipmanlarına erişimlerinin olduğuna katılmakta/kesinlikle katılmaktadır.

A. Kesinlikle katılıyorum / B. Katılıyorum  /  C. Ne katılıyorum ne de katılmıyorum / D. Katılmıyorum  /  E. Kesinlikle katılmıyorum  /  F. Bilmiyorum

1. Öğretmenlik saygın ve değerli bir meslektir.
2. Öğretmenler çalışmalarından dolayı yeterince takdir görüyor.
3. Öğretmenler mesleki gelişim ve ilerleme konusunda yeterli olanaklara sahiptir.
4. Okul yönetimi, örneğin acemi öğretmenlere mentorluk gibi konular başta olmak üzere öğretmenlere yeterli desteği sağlamaktadır.
5. Öğretmenlerin iş yükü, sağlıklı bir iş-yaşam dengesi sağlayacak şekilde ayarlanmıştır.
6. Öğretmenlerin maaşları yeterli düzeydedir.
7. Öğretmenler gerekli öğretim kaynaklarına ve ekipmanlarına (örn. ders kitapları, BİT) erişebilmektedir.
8. Öğretmenler, öğretim yöntemleri ve araçları seçme konusunda bağımsızdır.
9. Öğretmenlerin görüşlerine okuldaki karar alma süreçlerinde değer verilir.
10. Öğretmenler zamanlarının çoğunu öğretim dışı görevler yerine öğretime ayırabilmektedir.

3 - Bir meslek olarak öğretmenliğin cazibesini etkilediğini düşündüğünüz başlıca zorluklar nelerdir?

Katılımcılar bir meslek olarak öğretmenliğin cazibesini etkileyen temel zorlukları açıkça belirtmiştir: Ağır iş yükü ve stres seviyeleri (%65), yetkililer ve kamuoyu nezdinde yetersiz saygı itibar ve takdir (%65), yetersiz maaş ve yan haklar (%64) ve öğrenci davranışı kaynaklı sorunlar (%50). Diğer faktörler ise öğretmen başına düşen öğrenci oranının yüksekliği (%41), öğretmenler ve eğitim hakkında medyada yer alan olumsuz haberler (%35) ve sınırlı kariyer gelişimi fırsatlarıdır (%31).

Daha az ciddi olduğu düşünülen zorluklar arasında ise hesap verebilirlik baskıları (%18), ebeveynlerle iletişim kurma (%14), mesleki gelişim fırsatlarının eksikliği (%10), çalışma saatleri (%9) ve iş güvencesizliği (%8) yer almaktadır. Bu, bu alanlardaki gösterilecek çabaların öğretmenlik mesleğinin cazibesini arttırmayabileceğini göstermektedir.

1. Yetkililer ve kamuoyu nezdinde yetersiz saygı, itibar ve takdir
2. Ağır iş yükü ve stres
3. Yetersiz maaş ve yan haklar
4. Öğrenci davranışı kaynaklı sorunlar
5. Öğretmen başına düşen öğrenci oranının yüksekliği
6. Öğretmenler ve genel olarak eğitim hakkında medyada yer alan olumsuz haberler
7. Sınırlı kariyer gelişimi fırsatları
8. Kaynak ve ekipman yetersizliği
9. Yönetim desteği eksikliği
10. Beklentilerin yüksekliği ve hesap verebilirlik baskısı
11. Diğer mesleklerin daha cazip hale gelmiş olması
12. Ebeveynlerle sosyal medya üzerinden de dahil iletişim ve irtibat kurma
13. Yetersiz mesleki gelişim olanakları
14. Esnek olmayan çalışma saatleri
15. İş güvencesizliği
16. Yetersiz mesleki özerklik

4 - Öğretmenliği meslek olarak daha cazip hale getirmeye en çok hangi stratejiler yardımcı olabilir?

Öğretmenliğin nasıl daha cazip hale getirilebileceğine bakıldığında, iki alan göze çarpmaktadır: Öğretim dışı iş yükünün azaltılması (%75) ve maaşların arttırılması (%71). Buna karşılık, şu adımlar daha az sayıda katılımcı tarafından seçilmiştir: Daha iyi sağlık ve esenlik olanaklarının desteklenmesi (%35), sınıf kaynak ve gereçlerinin iyileştirilmesi (%34) ve sınıf yönetimi konusunda ek destek (%30). Tercih edilen diğer adımlar arasında ayrıca kariyer gelişimine yönelik daha net yollar (%29), mesleki gelişim fırsatları (%25) ve öğretim asistanlarının daha etkili kullanılması (%23) bulunuyordu.

Katılımcıların daha az tercih ettiği adımlar ise esnek çalışma düzenlemeleri (%17), öğrenme hareketliliği fırsatları, ilerleme fırsatları ve daha fazla işbirliği ve akran öğrenimi (tümü %15) şeklindeydi. Yeni öğretmenlere yönelik daha uzun süreli oryantasyon (%13) ile değerlendirme (%8) en az etkili stratejiler olarak algılanmıştır.

1. Öğretim dışı iş yükünün azaltılması, örneğin bazı idari görevlerin kaldırılması
2. Maaş artışı
3. Daha iyi sağlık ve esenlik olanaklarının sunulması
4. Sınıf kaynak ve gereçlerinin iyileştirilmesi
5. Sınıf yönetimi konusunda öğretmenlere daha fazla destek sağlanması
6. Kariyer gelişimine yönelik daha net yollar oluşturulması
7. Düzenli ve anlamlı sürekli mesleki gelişim fırsatlarının sağlanması
8. Öğretim asistanı sayısının artırılması
9. Öğretmenlere öğretim yaklaşımlarına karar verme konusunda daha fazla serbestlik tanınması
10. İhtiyaçların fazla olduğu alanlarda hedefli mali teşvikler
11. Esnek öğretim programları ve çalışma düzenlemeleri uygulanması
12. Okullarda liderlik ve terfi fırsatları sunulması
13. Daha fazla öğrenme hareketliliği fırsatı sağlanması
14. Öğretmenler arasında işbirliği ve akran öğrenimi fırsatlarının artırılması
15. Yeni öğretmenlere yönelik daha uzun süreli oryantasyon ve mentorluk programları
16. Öğretmenlerin mesleki gelişim ve destek ihtiyaçlarının karşılanması için değerlendirme yönteminin kullanılması

5 - Hangi stratejiler öğretmenlik mesleğine ilişkin kamuoyu algısını iyileştirmeye yardımcı olabilir?

Öğretmenlik mesleğine ilişkin kamuoyu algısını iyileştirmeye yönelik stratejilerden en çok tercih edileni, katılımcıların%54'ünün tercihiyle siyasetçilerin desteği olmuştur. Destek gören (katılımcıların%30’u ila%39'u) diğer adımlar arasında ödül törenleri, araştırma burs ve hibeleri, sosyal medya kampanyaları ve öğretmenlerden kişisel yazılı ifadeler gibi kamuoyu nezdinde takdir girişimleri yer almaktadır.

İletişim ve halkla ilişkiler personeline yatırım yapılması, katılımcıların %28’i tarafından seçilmiştir. Belirli düzeyde destek gören diğer seçenekler arasında ise öğretmenleri çalışırken gösteren reklamlar ve röportaj formatında TV programları (%27), gazete ve dergi makaleleri (%26) ve açık okul günleri ve topluluk katılımı (%25) bulunmaktadır.

Katılımcılardan az destek gören stratejiler ise elçi öğretmenler (%19) ve öğretmenlerin olumlu rollerde yer aldığı TV dizileri (%16) olmuştur.

1. Siyasetçilerin konuşmaları ve desteği
2. Başarılı öğretmenlerin öne çıkarıldığı ödüller veya etkinlikler gibi kamuoyu nezdinde takdir etkinlikleri (örn. Avrupa Yenilikçi Öğretim Ödülleri)
3. Öğretim uygulamalarına yönelik araştırma çalışmalarını destekleyen burslar ve hibeler sunulması
4. Sosyal medya kampanyaları
5. Öğretmenlerin kaleme aldığı ve öğretmen olmayı neden sevdiklerini açıkladıkları ifadeler
6. Belediyelerde/okullarda özel iletişim ve halkla ilişkiler personeli bulundurulması
7. Öğretmenlerle işleri hakkında yapılan röportajların yer aldığı TV programları
8. Öğretmenleri gerçek sınıflarda çalışırken gösteren TV/medya reklamları
9. Gazete ve dergilerde yayınlanan makaleler
10. Açık okul günleri, okul ziyaretleri ve benzeri etkinlikler
11. Öğretmenliğin cazibesini artırmak amacıyla elçi öğretmenler atanması
12. Öğretmenlerin olumlu rollerde yer aldığı TV dizileri

Tartışma

Anket bulguları, öğretmenlik mesleğine ilişkin algı ve zorlukların, özellikle de öğretmenler ve diğer okul çalışanlarının bu konudaki görüşlerinin anlık bir kesitini sunmaktadır. Ezici bir çoğunlukla ortaya çıkan görüş, öğretmenlik saygı ve değer görmediği, öğretmenler çok az takdir edildiği ve ilerleme fırsatları yetersiz olduğu için öğretmenliğin cazip bir kariyer olmadığı yönündedir. İş-yaşam dengesi ve maaş önemli endişelerdir.

Kaynaklara erişim ile öğretim yöntemlerini seçme konusunda bağımsızlığın daha az endişe verici olduğu konusunda bir derece fikir birliği olsa da, ağır iş yükü, stres seviyeleri ve maaş ve yan haklar konusundaki endişeler gibi zorluklar bu olumlu yanlardan daha ağır basmaktadır.

Öğretmenlik mesleğinin cazibesini arttırmaya yönelik yoğun destek gören stratejiler, öğretim dışı işlere harcanan sürenin azaltılması, maaşların arttırılması ve bunların yanında siyasetçilerin konuşmaları ve onayları, kamuoyu nezdinde takdir girişimleri ve öğretmenlikle ilgili olumlu hikayeler sunan sosyal medya kampanyaları gibi kamu algısına yönelik girişimlerin arttırılması şeklindedir.