Leren denken met het hart: De rol van theaterclownen bij de scholing van leerkrachten
Als leerlingen voelen dat de taken waar ze voor staan begrijpelijk, beheersbaar en betekenisvol voor hen zijn versterken ze hun onderlinge band, wat de basis is voor weerbaarheid en welbevinden (Rawson, 2021). Als leerlingen het gevoel hebben dat wat er van hen gevraagd wordt relevant is voor hun persoonlijke belangen zullen ze veel eerder wezenlijk geïnteresseerd en openhartig zijn. Studenten varen wel bij leermogelijkheden die de groei van onderlinge banden bevorderen in plaats van deze te belemmeren. Het aanbieden van dergelijke mogelijkheden vraagt om leerkrachten die specifieke pedagogische situaties en individuele behoeften kunnen doorgronden en hierop creatief kunnen inspelen. Hoe meer het lesgeven is aangepast aan de ontwikkelingstaken en interesses van de leerlingen, des te duurzamer en transformatiever het leren wordt. De kern van educatie is iemand die iets betekenisvol aan iemand leert (Biesta, 2012). Dan heeft de leerling het gevoel: dit heeft met mij te maken en met mijn relatie met mijn lichaam, met andere mensen en met de wereld.
Zodoende is de leerkracht als persoon een belangrijk onderdeel bij effectief leren. Een kerncompetentie is het vermogen om aanwezig te zijn (Rodger & Raider-Roth, 2006), het vermogen om (soms onverwachte en unieke) pedagogische situaties te doorzien en te begrijpen en het vermogen om te reageren op een manier die voor alle betrokkenen productief is. Dit betekent het emotionele geheel van factoren op het moment zelf aan te voelen en te kunnen reageren met passende woorden, gebaren, lichaamstaal en acties. Onderwijzers moet echt aanwezig zijn om het pedagogische moment te kunnen aanvoelen en doorgronden en leerlingen moeten het gevoel hebben dat hun onderwijzers hen zien, erkennen en accepteren en leermogelijkheden creëren waar zij zich mee kunnen identificeren. De vraag is hoe deze vaardigheid geleerd kan worden?
Binnen het veld van de Steiner -educatie, hebben we een antwoord gevonden op deze vraag; theaterclownen, aangepast voor leerkrachten. De afgelopen 25 jaar hebben we deze aanpak geoefend en onderzocht (Lutzker, 2007, 2012, Bryden & Rawson, 2022), in eerste instantie met taalleerkrachten, maar nu ook met klasleerkrachten. De meeste Steiner -educatieprogramma’s voor leerkrachten in Duitsland (en in toenemende mate in andere landen) bevatten clown workshops die of in het programma geïntegreerd zijn of als weekend cursus worden gegeven.
Workshops voor theaterclownen bevatten voorzichtige warming-ups waarbij de deelnemers contact leggen met zichzelf, de ruimte en de groep en voorbereidende oefeningen die speelsheid en nieuwsgierigheid aanwakkeren en tot samenwerking uitnodigen. In groepen, paren of solo, voeren deelnemers improvisaties uit terwijl de groep de deelnemer(s) op een ondersteunende manier observeert. De facilitator van de workshop probeert een veilige sociale omgeving te creëren met een atmosfeer van gezamenlijke steun en zorg. Hierdoor kunnen deelnemers over hun bestaande grenzen stappen, loslaten en het moment instappen met een algehele stemming van (serieus) plezier, spelen en ontdekken. Het proces is altijd interessanter dan de uitkomst.
De oefeningen, spelletjes en improvisaties zijn bedoeld om deelnemers bloot te stellen aan het perspectief van de clown, die de wereld tegemoet treedt met een open hart en nieuwsgierigheid naar en aanvaarding van wat er gebeurt. Problemen en frustraties worden gevierd om de geschenken en verrassingen die ze brengen. De clown speelt met de elasticiteit van een situatie en snijdt de diepere lagen aan met het hart in plaats van met het hoofd.
Dit klinkt misschien niet als zwaar werk, maar het kan veel moed vragen om het risico te nemen geleerde reacties en gewoontes los te laten en zich open te stellen voor het moment en er na afloop eerlijk over te reflecteren. Net zo belangrijk voor het proces om de situatie ‘tegen je te laten spreken’ is het tegelijkertijd milde observeren door het ‘publiek’ (de andere deelnemers), en na afloop op het proces te reflecteren. Het delen en de zelfreflectie na afloop zijn een groot onderdeel van het ontdekkingsproces waarbij anderen ook naar de deelnemer terug spiegelen wat ze ervaren hebben.
Dr. Martyn Rawson is sinds 1979 Waldorf-leerkracht, zowel in het Verenigd Koninkrijk als in Duitsland. Hij geeft momenteel les in Hamburg en is ook actief in de lerarenopleiding voor het masterprogramma aan de Freie Hochschule Stuttgart. Tevens is hij honorair hoogleraar aan de National Tsing Hua University in Taiwan.
Meer lezen:
- Biesta, G. J. J. (2012). Giving teaching back to education: Responding to the disappearance of the teacher. Phenomenology and Practice, 6(2), 35-49.
- Bryden, C., & Rawson, M. (2022). Theatre clowning in L2 teacher learning: An example from Waldorf/Steiner education. L2 Journal, 14(3).
- Lutzker, P. (2007) The Art of Foreign Language. Improvisation and drama in teacher development and language learning. Tübingen and Basel. Franke Verlag.
- Lutzker, P. (2012). Developing artisty in teaching: New approaches to teacher education. Research on Steiner Education, 3(1), 52-58.
- Rawson, M. (2021). Steiner Waldorf Pedagogy in Schools. A critical introduction. Abingdon and New York Routledge.
- Rodger, C. R., & Raiser-Roth, M. B. (2006). Presence in teaching. Teachers and Teaching: theory and practice, 12(3), 265-287.
Additional information
-
Target audience:Head Teacher / PrincipalSchool PsychologistStudent TeacherTeacherTeacher Educator