Lærdómur um sögukennslu úr fyrri stríðum í Evrópu
Árið 1954, í eftirskjálftum síðari heimsstyrjaldarinnar, hvatti menningarsáttmáli Evrópu meðlimi sína til að koma saman með því að rannsaka siðmenningu, tungumál og sögu hvers annars.
Um þremur aldarfjórðungum síðar er sögukennsla enn áskorun fyrir kennara þar sem aðalnámskrár þeirra sýna að mestu leyti „spegla stolts og sársauka þar sem lögð er áhersla á þjáningar og stolt þjóðar, en skaði sem aðrir verða fyrir er mildaður eða jafnvel ekki nefndur“ (van der Leeuw). Á sama tíma er aukinn skilningur á því hvernig viðfangsefnið ætti að þróast til að dafna í – og hlúa að – fjölbreyttum og lýðræðislegum samfélögum.
Nokkrar mikilvægar hugmyndir í þessu samhengi eru söguleg samkennd, fjölþætt sjónarhorn, margþætt sjálfsvitund og samsköpun.
1. Söguleg samkennd
Þó að nafnið gæti virst villandi er söguleg samkennd ekki aðeins tilfinningaleg heldur einnig greinandi aðgerð. Hún þýðir að „hafa í huga heildarformgerð hugmynda sem eru ekki manns eigin og sem maður gæti verið afar ósammála“ (Ashby and Lee). Hún hjálpar nemendum meðal annars að móta gagnrýni, góða dómgreind og meðvitund um mótsögn.
Sem hagnýtt dæmi er hægt að skoða rannsókn frá 2014 eftir Endacott þar sem hann leiðbeindi nemendum um hvernig Harry Truman varpaði kjarnorkusprengjunni árið 1945. Eftir að hafa kynnt nemendum fyrstu persónu frásagnir og annað efni lagði hann fram spurningar eins og: Trúðu allir þessum hlutum á þessum tíma, eða var til fólk og hópar sem höfðu aðrar skoðanir? og Hvað segir þessi heimild ykkur um meginreglur, viðhorf, gildi og stöðu þessarar sögulegu persónu? Eftir því sem leið á rannsóknina urðu nemendur gagnrýnni á val Trumans.
2. Fjölþætt sjónarhorn
Fjölþætt sjónarhorn er sú hugmynd að við ættum ekki að búast við því að finna einn sögulegan sannleika heldur nokkur möguleg sjónarhorn og túlkanir á fortíðinni frá mismunandi heimildum. Að sjálfsögðu ætti að gera nemendum grein fyrir því að ekki er allt þetta jafn gilt eða ætti að skilja sem staðreynd, með því að nota staðreyndaskoðun og afsönnunartækni.
Tvíhliða sögukennsluverkefni Evrópuráðsins á Kýpur setur fram viðeigandi verkefni þar sem nemendur eru beðnir um að gera bakgrunnsrannsókn fyrir ímyndaða kvikmynd. Í einu af skrefunum verða þeir að ákveða hvernig eigi að sýna orrustuna við Lepanto árið 1571 og sjá hvernig frásögnin gæti breyst eftir sjónarhorninu: til dæmis með augum konunglega réttarins á Spáni, eða með augum ráðgjafa soldánsins.
3. Sjálfsvitund
Það gæti verið krefjandi að nota sögukennslu til að móta þjóðernisvitund og ESB-vitund á sama tíma. Hins vegar er vaxandi vitund um að fólk hefur margþætta sjálfsvitundsamtímis.
Þetta má rekja til svokallaðs „blendingseiginleika“ eða „flækju“ menninga (Stockhammer). Mismunandi þættir menninga geta runnið eða fléttast saman vegna sífelldra félagslegra breytinga, hreyfinga og virkni, og vegna stærri breytinga: náttúruhamfara, landnáms, innrásar og tækni- eða hernaðarþróana.
Með því að nota margþætta „sjálfsvitund“ með nemendum gæti það stuðlað að þessum skilningi.
4. Samsköpun merkinga
Hugsmíðahyggjulegt eðli sögunnar gerir fólki einnig mögulegt að samskapa merkingar. Nokkur ágæt dæmi eru:
- samanburðar- eða sameiginleg sögubókaskrif, eins og The History of Europe eftir Delouche, eða sameiginlegt umboð fyrir þýsk-pólskar og þýsk-tékkneskar sögubækur um seinni heimsstyrjöldina eftir Georg-Eckert-Institut für Schulbuchforschung, eða þetta verkefni um innleiðingu Úkraínu í sögukennslubækur annarra landa;
- áhersla á þætti sameiginlegrar menningar, til dæmis hjá skólum á Norður-Írlandi, þar sem lögð er áhersla á tónlist, tákn og helgimyndir sem samfélög sambandssinna og þjóðernissinna deila;
- samræður meðal nemenda, sem er besta leiðin til að ræða umdeild mál samkvæmt kennarakönnunum (Contested Histories in Public Spaces);
- samstarfsvinna, þ.e.a.s. kennarar starfa með söfnum eða með samtímavottum, fjölskyldum, aðilum samfélagsins eða æskulýðsleiðtogum sem gætu haft sögur að segja.
Samsköpun gæti einnig hjálpað kennurum að fá foreldra til að taka þátt, ýta á mörk og snert á umdeildari málum sem þeir kynnu annars að forðast.
Þessi kynning var byggð á:
- Developing a culture of co-operation when teaching and learning history (Evrópuráðið, 2016)
- Shared histories for a Europe without dividing lines (Evrópuráðið, 2016)
- Building bridges through inclusive and cross-border history education (framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, 2020)
Viðbótarheimildir:
https://www.schooleducationgateway.eu/en/pub/resources/publications/inclusion-of-young-refugees-.htm
https://www.coe.int/en/web/reference-framework-of-competences-for-democratic-culture/home