Η Ιστορία του Α’ Γυμνασίου Θεσσαλονίκης



Τα ίχνη της ίδρυσης και λειτουργίας του μας οδηγούν πίσω, στις αρχές του 18ου αι., στο αλληλοδιδακτικό "Ελληνομουσείον" και την Ελληνική Σχολή.

"Ελληνομουσεία" ονόμαζαν οι λόγιοι του νεοελληνικού διαφωτισμού τα σχολεία των υποδούλων.

"Ελληνομουσείον" ονόμαζε ο Ρήγας Φεραίος το σχολείο που ίδρυσε ο ίδιος στη Ζαγορά του Πηλίου.

Το Ελληνομουσείο είναι ο χώρος της πραγματικότητας αλλά και της ουτοπίας όπου καλλιεργούνται τα γράμματα - ο ελληνικός λόγος - και θεραπεύονται οι τέχνες, η μυθολογία της εικόνας.



ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΗΣΗ

Πρωτοπρεσβυτέρου Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Β'. Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

ΣΤΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΙΟΥ

Απόσπασμα

…..

Φαίνεται πάντως ότι η πρωτοβουλία της εκδόσεως ξεκίνησε από τον Άγιο Αθανάσιο Πάριο, ο οποίος δεν προέτρεψε απλώς τον Άγιο Νικόδημο, αλλά εργάσθηκε και ο ίδιος μεταγράφοντας από χειρόγραφα το ογκωδέστερο και σημαντικώτερο ησυχαστικό έργο του Παλαμά, τους εννέα λόγους, σε τρεις τριάδες, «Υπέρ των Ιερώς ησυχαζόντων». Την πληροφορία για την πρωτοβουλία αυτή οφείλομε στον βιογράφο του Αγίου Νικοδήμου, συμμοναστή του Ευθύμιο Μοναχό, της συνοδείας των Σκουρταίων στις Καρυές. Ο Ευθύμιος γράφει σχετικώς· «Εις αυτόν τον καιρόν (περί το 1784-85) παρακαλείται από τον διδάσκαλον κυρ Αθανάσιον τον Πάριον, όντα τότε εις την Θεσσαλονίκην, να κάμη τον κόπον διά να συνάξη τα άπαντα του θείου πατρός ημών Γρηγορίου του Παλαμά και να τα καλλωπίση καθώς στοχάζεται.26την οποίαν παράκλησιν μετά χαράς την εδέχθη, μάλιστα διά την αγάπην όπου είχεν εις τον Άγιον Γρηγόριον, το εκαλλώπισε λέγω και το εστόλισε και εις την Βιένναν εστάλθη διά να τυπωθή». Η προσωπική εργασία και βοήθεια του Αγίου Αθανασίου του Παρίου προκύπτει έμμεσα από όσα ο ίδιος ο Άγιος Νικόδημος λέγει στον διασωθέντα πρόλογο της εκδόσεως. Σε υποσημείωση του προλόγου γράφει ότι τα συγγράμματα συγκεντρώθηκαν από χειρόγραφα των μονών Λαύρας, Βατοπεδίου και Σιμωνόπετρας, αλλά και «της περιωνύμου μονής της Αγίας Αναστασίας της κατά την επαρχίαν του αγίου Αρδαμερίου, πλησίον της Θεσσαλονίκης κειμένης». Στην μονή της Αγίας Αναστασίας είναι γνωστόν ότι εσώζοντο, και πρέπει να σώζονται μέχρι σήμερα, χειρόγραφα με τους εννέα «Υπέρ των Ιερώς ησυχαζόντων» λόγους. Φαίνεται λοιπόν πως αυτοί οι κώδικες δόθηκαν στον Άγιο Αθανάσιο, ο οποίος τους μετέγραψε, ενώ διηύθυνε το «Ελληνομουσείον» της Θεσσαλονίκης. Γράφει στην υποσημείωση ο Άγιος Νικόδημος· «Έσχατοι δε πάντων ευρεθέντες και οι κατά Βαρλαάμ εννέα λόγοι του θείου πατρός, οι πάντων των άλλων αυτού συγγραμμάτων ομολογουμένως τα πρωτεία και αριστεία φέροντες διά πάντων, εν τω κατά την μεγαλόπολιν Θεσσαλονίκην Ελληνικώ φροντιστηρίω αντεγράφησαν και αυτοί αγαλλομένη χειρί»27. Η αγαλλομένη χειρ ήταν προφανώς του συστήσαντος την έκδοση φίλου και συναγωνιστού του Αγίου Νικοδήμου Ιερομόναχου και στολάρχου του «Ελληνομουσείου» της Θεσσαλονίκης Αθανασίου του Παρίου. Υπάρχει περί αυτού και άλλη έμμεση μαρτυρία από κείμενο του ίδιου του Αθανασίου του Παρίου, ο οποίος στο έργο του «Περί της αληθούς φιλοσοφίας ή Αντιφώνησις προς τον παράλογον ζήλον των από της Ευρώπης ερχομένων φιλοσόφων και επί αφιλοσοφία το ημέτερον γένος ανοήτως οικτειρόντων» προβαίνει σε εκτενή παρουσίαση των αγώνων του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά εναντίον του Βαρλαάμ. Η επιχειρηματολογία του Αγίου Αθανασίου εναντίον των διαφωτιστών είναι ειλημμένη κατά το περιεχόμενο από τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά, σε ελεύθερη όμως απόδοση, όπως την ενεθυμείτο από την μεταγραφή και μελέτη των χειρογράφων στην Θεσσαλονίκη, γιατί στην Χίο όπου βρισκόταν, όταν έγραφε την «Αντιφώνηση», δεν μπορούσε να έχει μπροστά του τους κώδικες της Αγίας Αναστασίας. Γράφει σχετικώς ο Αθανάσιος περί του Αγίου Γρηγορί­ου του Παλαμά· «Ελθών λοιπόν εις Θεσσαλονίκην ο Μακάριος εκείνος και παμφαής φωστήρ, αντέταξεν επιτυχώς προς τας φλυαρίας του παράφρονος Βαρλαάμ εννέα λόγους αξίως της μεγάλης αυτού δόξης και σοφίας συγγεγραμμένους. Εξ ων ημείς, ως εξ ακραιφνούς πηγής μη δυνάμενοι να αντλήσουμεν το σωτήριον της διδασκαλίας νάμα, ευχαριστούμεθα ν' αρυσθώμεν όμως εκ του προς αυτόν, τον μέγαν της Εκκλησίας διδάσκαλον και φωστήρα, εγκωμίου Νείλου του αγιωτάτου και σοφωτάτου Πατριάρχου της Κωνσταντινουπόλεως»28. Το εγκώμιο του πατρι­άρχου Νείλου (1379-1388) ήταν εύκολο να το παραθέσει επί λέξει, διότι το είχε συμπεριλάβει στο τέλος του βιβλίου του «Ο Παλαμάς Εκείνος», που το ετοίμασε στην Θεσσαλονίκη, όπως θα δούμε και το εξέδωσε στην Βιέννη το 1784.





Η ΕΞΑΓΟΡΑ Τ0Υ ΚΤΙΡΙ0Υ Τ0Υ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙ0Υ ΑΡΡΕΝΩN

Ελήφθη παρά της επιτροπής Ταμείου Εκπαιδευτικής Προνοίας εγγράφου του Υπουργείου Παιδείας δια του οποίου εγκρίνεται η απoφάση της επιτροπής όπως εξαγορασθή το κτίριο του Διδασκαλείου Αρρένων μετά των πέριξ οικοπέδων αντί του ποσού των 1.250.000 δρχ. του φόρου υπερτιμήματος και του τέλους χαρτοσήμου επιβαρύνοντας τον τουρκαλβανόν ιδιοκτήτην του [...]." Είναι το παλαιότερο σχολείο της Θεσσαλονίκης. Τα ίχνη της ίδρυσης και λειτουργίας του μας οδηγούν πίσω, στις αρχές του 18ου αι., στο αλληλοδιδακτικό "Ελληνομουσείον" και την Ελληνική Σχολή. Η σχολή, από τετρατάξια που είναι το 1858, σύντομα θα γίνει εξατάξια και το 1873 θα αναγνωριστεί από το Πανεπιστήμιο Αθηνών ως ισότιμη με τα Γυμνάσια του ελεύθερου Ελληνικού Κράτους.'